چرا بازی می‌کنیم؟ چرا «باید» بازی کنیم؟ شاید برای شما هم سؤال شده باشد! ما فقط یک بار فرصت زندگی داریم و این فرصت کوتاه است. چرا با بازی، فرصتمان را هدر دهیم؟ پیشتر در مقاله بازی و رقابت‌های ورزشی ورزش از نظر زیگموند فروید (نوشته مارک اندرو هولوچاک) به تفصیل به سیر اندیشه فروید...
روانشناسی بازیبازی کودک از نظر فروید
فهرست مطالب
چرا بازی می‌کنیم؟ چرا «باید» بازی کنیم؟
شاید برای شما هم سؤال شده باشد! ما فقط یک بار فرصت زندگی داریم و این فرصت کوتاه است. چرا با بازی، فرصتمان را هدر دهیم؟ پیشتر در مقاله بازی و رقابت‌های ورزشی ورزش از نظر زیگموند فروید (نوشته مارک اندرو هولوچاک) به تفصیل به سیر اندیشه فروید درباره بازی پرداختیم و مشخص شد که فروید بازی کودکان را متفاوت با بازی بزرگسالان می‌داند. در این مطلب و بر اساس همان مقاله، به هفت تأثیر مهم بازی بر رشد کودک از نظر فروید می‌پردازیم. ضمناً در مطلب آینده به بازیِ «بزرگسالان» از نظر فروید خواندیم.
جدی‌ترین فعالیت!
از نظر فروید مهم‌ترین، لذتبخش‌ترین و جدی‌ترین فعالیت کودک، «بازی» است. او در کتاب نویسندگان خلاق و خیالپردازی می‌گوید: «بازی کودک در مقابل امر جدی نیست، بلکه در مقابل امر واقعی است!».
به تعبیری همان‌قدر که بتن‌ریزی یک ساختمان برای مهندس معماری، امری جدی و حیاتی است، برای کودک نیز روی هم چیدن آجرهای اسباببازیاش جدی است؛ هرچند کودک می‌داند خانۀ او واقعی نیست!
زبان‌آموزی
چرا عمومِ بزرگسالان حتی با بهترین کلاس‌ها و اساتید، نمی‌توانند زبان را به خوبی و به سرعتِ کودکان فرا بگیرند؟ پاسخ را فروید در کتاب سه مقاله درباره جنسیت می‌دهد:
لذتی که نوزاد از تکرار صداها، کشف صداهای جدید و شباهت‌های آنها و همینطور کنار هم قرار دادن آنها می‌برد، او را وارد دنیای لذتبخشِ بازی می‌کند و همین لذت باعث می‌شود بدون توجه به معنای کلمات یا انسجام آنها، بازی زبان‌آموزی را ادامه دهد!
پس پاسخ سوال بالا این است: چون کودک زبان را با بازی می‌آموزد!
ورود به دنیای بزرگسالان
کودکان معمولاً با همسالانشان بازی می‌کنند و اگر مجبور شوند، با کوچک‌تر از خود. ولی لذت واقعی را در بازی با بزرگترها تجربه می‌کنند. فروید در سه مقاله درباره جنسیت می‌گوید:
«برای کودکان کمتر چیزی به اندازه وقتی که یک بزرگسال راضی می‌شود خودش را تا سطح آنان پایین بیاورد، از برتری ظالمانه خود چشم بپوشد و با آنان به عنوان یک شخص هم‌تراز بازی کند، لذتبخش است. این تسکین، لذتی عمیق به کودک می‌دهد».
بنابراین مادر و به‌ویژه پدری که بازی با کودک را همانند خود او «جدی» بگیرند و بازی و کودک را دست‌کم نگیرند، بیشترین اعتماد به نفس و عزت نفس را به کودک می‌دهند.
کنار آمدن با چالش‌ها و سختی‌ها
معمولاً ترسناک‌ترین فرد زندگی هر کودک، آقا یا خانم «دکتر» است و ترسناک‌ترین اشیا آمپول و آبسلانگ (چوب بستنی پزشک). ولی دکتربازی یکی از محبوب‌ترین بازی‌های کودکان است! این دیگر چه نوع تناقضی است؟!
به نظر فروید در کتاب ورای اصل لذت این تناقض بزرگ نشان می‌دهد که کودکان از بازی برای شبیه‌سازی موقعیت‌های خطرناک و دشوار و نزدیک شدن تدریجی به آن برای ریختن ترس خود استفاده می‌کنند.
غلبه بر انفعال = غلبه بر اضطراب
دغدغه بسیاری از مادران و پدرانِ امروز «اضطرابِ جدایی» کودکان است.
فروید در مشاهداتش با کودک یکسالهای مواجه شد که از بیرون رفتن مادر از اتاق به شدت می‌ترسید. اما او پس از خروج مادر با پرتاب کردن اسباببازیاش به نقاط دور و سپس پیدا کردن آن و بازگرداندش، متوجه شد «آنچه رفته، باز می‌گردد». این دلگرمی به او نشان می‌داد «مادر» نیز دوباره بازمی‌گردد.
او با بازی، انتظار منفعلانه و هولناک را تبدیل به انتظار فعال و لذتبخش می‌کرد.
انتقام‌جویی
در مشاهدۀ قبلی، کودک علاوه بر حس ترس از تنهایی، حس خشم از مادر را نیز تجربه می‌کند و انگیزه اولیه پرتاب اشیا همین خشم است. به نظر فروید گاهی کودکان اسباب‌بازی یا رقیب را جایگزین فردی می‌کنند که از او خشمگین هستند و بدین‌ترتیب با غلبه یا ضربه به آن، حس انتقام‌جویی خود را تسکین می‌بخشند.
به نظر می‌رسد اگر انتقام‌جویی در قالب بازی باشد، آسیبش به‌مراتب کمتر از انتقام‌جویی واقعی است و از این نظر نیز بازی مفید است.
تخلیۀ روانی
پرخاشگری یکی از مکانیزم‌های دفاعی ما برای کنار آمدن با موقعیت‌های نامطلوب و غیرقابل‌تحمل است. فروید در دوران متأخر تفکرش، پرخاشگری و تخریبگری را ناشی از غریزه مرگ می‌دانست و معتقد بود این غریزه در انسان متمدن، بطور غیرمستقیم بروز می‌کند.
کودکی که عروسک یا ماشین کوکیاش را به در و دیوار می‌کوبد، در حال ارضای این غریزه و تخلیه روانی خود است و بازی‌هایی که به او اجازه تخریبگری بدهند، انرژی منفی او را تخلیه خواهند کرد.
جمع‌بندی
هرچند فروید یک روانکاو بالینی بود و بیشتر با روان‌رنجوران بزرگسال سروکار داشت، اما بیشترین اهمیت را به دوران کودکی به‌ویژه تا سن پنج سالگی می‌داد. با اینکه اشاراتش به مسئله «بازی» انگشت‌شمار است، ولی به‌خوبی و بسیار عمیق اهمیت بازی را گوشزد کرده. به‌ویژه اینکه بازی برای کودکان بسیار جدی است و بیشتر توفیقات آینده کودک و تحقق رؤیاهایش در گروِ هر چه بیشتر و بهتر بازی کردن است.
آنچه ما نیز در عنوان «بازیکوش» مد نظر داشته‌ایم و معتقدیم موفق‌ترین «کوشش»های کودکان در «بازی» است و همه بازی‌های کودکان، بازی‌هایی «جدی» و نیازمند مشارکت کوشای والدین است.
با کلیک بر روی اینجا این مطلب را در صفحه اینستاگرام بازیکوش نیز ببینید.
بازی زندگی را با کوشش ببر
