معرفی بازیمقالاتبردگیم چیست؟ تاریخ و ماهیت بازی‌های تخته‌ای

بردگیم چیست؟ بیایید از تحلیل خود واژه شروع کنیم. بردگیم از دو کلمه Board به معنای «صفحه» یا «تخته» و گیم به معنای بازی تشکیل شده است. بنابراین معنای تحت‌اللفظی و البته معنای دقیق این واژه، عبارت است از «بازی صفحه‌ای» یا «بازی تخته‌ای».

با ما همراه باشید تا درباره بردگیم و تاریخ آن بیشتر بدانیم.

تاریخچه بردگیم

بردگیم‌های باستانی

بازی‌های صفحه‌ای کلاسیک به چهار دسته تقسیم می‌شوند: بازی‌های مسابقه‌ای (مانند پاچیزی) ، بازی‌های فضایی (مانند دوز) ، بازی‌های تعقیب و گریز (مانند Hnefatafl) و بازی‌های جابه‌جایی (مانند شطرنج).

 « بردگیم چیست؟ » : بردگیم باستانی نفاتافل (Hnefatafl)

در طول تاریخ و در اکثر فرهنگ‌ها و جوامع بردگیم‌ وجود داشته است و به مرور تکامل یافته‌اند. تمدن جیرفت در ایران یکی از مهم‌ترین مراکز ساخت و آموزش بازی‌های صفحه‌ای بوده است. سِنِت (Senet) به عنوان قدیمی‌ترین بازی جهان در تمدن مصر یافت شده است. تخته نرد نیز بیش از پنج هزار سال پیش در بین‌النهرین باستان بازی می‌شده است. اشتاپادا ، شطرنج ، پاچیسی و چوپار از هندوستان پدید آمده اند. Go و لوییبو از کشور چین منشأ گرفته اند. پاتولی از Mesoamerica با بازی آزتک های باستان سرچشمه می گرفت و بازی سلطنتی اُور در مقبره‌های سلطنتی اور پیدا شد. قدمت آن به بین النهرین ۴۶۰۰ سال پیش است. اولین لیست بازی های شناخته شده لیست بازی های بودا است.

 

• • بیشتر بخوانید: قدیمی‌ترین بردگیم‌های جهان

 

بردگیم در اروپا

بازی‌های صفحه‌ای در اروپا سنتی دیرینه دارند. قدیمی‌ترین سوابق مربوط به بازی‌های تخته‌ای در اروپا به ایلیاد هومر (که در قرن هشتم قبل از میلاد نوشته شده است) بازمی گردد. هومر در این کتاب از بازی یونانی Petteia نام می برد. این بازی بعداً به Ludus Latrunculorum رومی تبدیل می‌شود. بردگیم‌ها در اروپای باستان مختص دنیای یونان و روم نبوده است. بازی باستانی Hnefatafl مدتی قبل از قرن چهارم میلادی توسعه یافته است.

گفته می‌شود که در ایرلند باستان، بازی Fidchell یا Ficheall حداقل به سال ۱۴۴ میلادی بازمی‌گردد. یک تخته فیچل مربوط به قرن دهم میلادی در شرکت وست میت ایرلند کشف شده است.

 « بردگیم چیست؟ »: بازی تخته‌ای فیچل

ارتباط تاس و کارت با قمار باعث شد که در مصوبه‌های بازی ۱۷۱۰ و ۱۸۴۵ پارلمان بریتانیا همه بازی‌های تاس‌دار به جز تخته نرد، به عنوان بازی‌های قمار شناخته شوند.

نخستین تولیدکنندگان بازی‌های تخته‌ای در نیمه دوم قرن هجدهم، مهندس و نقشه‌بردار بودند. رواج جهانی بازی‌های رومیزی با مضامین خاص و مارک تجاری، همزمان با شکل گیری سلطه جهانی امپراتوری انگلیس بود. جان والیس ناشر بازی صفحه‌ای، در اصل یک نقشه‌بردار و کتاب‌فروش بود که همزمان کار فروش نقشه، نمودار و آلات موسیقی را نیز انجام می‌داد. وی با پسرانش جان والیس جونیور و ادوارد والیس، یکی از پرکارترین ناشران بردگیم در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم بود.

در قرن نوزدهم دو بازی «سفر به مستعمرات انگلیس و متصرفات خارجی» (ساخته جان بتس) و «سفر اکتشافی» (ساخته ویلیام اسپونر) در بریتانیای کبیر بسیار محبوب بودند. همچنین بازی Kriegsspiel یک بازی جنگی بود که در قرن نوزدهم برای آموزش تاکتیک های جنگ به افسران ارتش پروس (آلمان) ساخته شد.

بردگیم در ایالات متحده

در امریکای استعماری قرون هفدهم و هجدهم، زندگی کشاورزی این کشور زمان کمی برای بازی باقی می‌گذاشت. اگرچه بازی‌های چکرز، بولینگ و ورق ناشناخته نبودند. زائرها و افراد مذهبی نیو انگلیس به بازی روی خوش نشان نمی‌دادند و به تاس به عنوان ابزار شیطان نگاه می‌کردند. هنگامی که فرماندار ویلیام بردفورد در کریسمس سال ۱۶۲۲ با گروهی از افراد کمتر مذهبی برخورد کرد که در خیابان مشغول بازی استولبال (نوعی بازی شبیه چوگان یا کریکت) بودند، وسایل آنها را توقیف کرد، آنان را توبیخ کرد و به آنها گفت که باید کریسمس را در خانه خود بمانند.

توماس جفرسون در کتاب «تأملاتی درباره شرط‌‌‌‌‎‌‌‎بندی» (۱۸۲۶) می‌نویسد:

تقریباً همه صنایع انسانی چیز مفیدی برای جامعه ایجاد می‌کند. اما برخی از آنها هم هستند که هیچ چیزی تولید نمی کنند و رفاه افراد درگیر در آنها یا دیگران را به آنها به خطر می‌اندازند. این کارها عبارت‌اند از بازی با کارت و تاس، بیلیارد و غیره. 

توماس جفرسون، سومین رئیس‌جمهور امریکا، از مخالفان جدی قماربازی بود!

 

با این همه تا قرن نوزدهم این دیدگاه رفته رفته تعدیل شد. تا حدی که در سال ۱۸۲۲ کتابفروشی نیویورک سیتی دو بازی صفحه‌ای «گردش مسافران در ایالات متحده» (Traveller’s Tour Through the United States) و خواهر آن یعنی «گردش مسافرن در اروپا» (Traveller’s Tour Through Europe) را منتشر کرد و امروز ادعا می کند اینها اولین عناوین بردگیم منتشرشده در امریکا هستند.

با تغییر ایالات متحده از زندگی کشاورزی به زندگی شهری در قرن نوزدهم ، اوقات فراغت بیشتر شد و طبقه متوسط به درآمد بیشتری رسید. خانه آمریکایی که زمانی مرکز تولید اقتصادی بود، زیر نظر مادران به کانون تفریح ​، روشنگری و آموزش تبدیل شد. کودکان به انجام بردگیم‌هایی تشویق شدند که مهارت‌های سوادآموزی و تربیت اخلاقی را ارائه می‌داد.

اولین بازی‎‎‌‎های تخته‌ای منتشرشده در ایالات متحده مبتنی بر اخلاق مسیحی بود. برای مثال «عمارت خوشبختی» (۱۸۴۳) بازیکنان را در مسیری از فضایل و رذایل گسیل می‌داشت که به عمارت خوشبختی (بهشت) ختم می‌شد. این بازی بی‌شباهت به نسخه مذهبی پروتستان مار و پله در اروپای ویکتوریایی نیست.

 « بردگیم چیست؟ » : بازی عمارت خوشبختی

بازی «پاپ و بت‌پرست» (The Game of Pope and Pagan)، یا «محاصره دژخیمان شیطان توسط ارتش مسیحی» (۱۸۴۴) تصویری از یک زن هندو را ارائه می‌داد که در یک ساحل خارجی در مقابل مبلغان مسیحی لشکرکشی می‌کند. در این بازی، مبلغان به عنوان نماد پاکی، اعتدال و امید» به رنگ سفید نشان داده می‌شوند، در حالی که پاپ و بت‌پرست به عنوان «تاریکی گناه»، به رنگ سیاه نشان داده می‌شوند. 

بازی‌های تخته‌ای تجاری که در اواسط قرن نوزدهم تولید می‌شدند، چاپ‌های تک‌رنگ داشتند و به صورت دستی توسط کارگران زن جوان در کارگاه‌های کم‌درآمد ساخته می‌شدند. به مرور پیشرفت در زمینه کاغذسازی و چاپ، امکان تولید تجاری بازی‌های صفحه‌ایِ نسبتاً ارزان را فراهم کرد. چشمگیرترین پیشرفت، توسعه کرومولیتوگرافی بود؛ یک دستاورد فناوری که تصاویر پررنگ را با قیمت‌های مقرون به صرفه در دسترس قرار می‌داد. هزینه بازی‌ها برای هر بازی کوچک جعبه‌ای معادل ۰.۲۵ دلار آمریکا و برای بازی‌های بزرگ‌تر، تا حدود سه دلار بود.

همانطور که می‌دانید پروتستان‌های امریکایی معتقد بودند سعادت انسان در گرو یک زندگی فضیلت‌گرایانه است؛ اما این اعتقاد در اواسط قرن نوزدهم و زمانی که این کشور از مادیات و سرمایه‌داری استقبال کرد، به چالش کشیده شد. در سال ۱۸۶۰، «بازی زندگی» (the checkered game of life) ساخته میلتون برادلی، با یک مکانیسم کاملاً مادی‌گرایانه به بازار آمد. در این بازی، به بازیکنان برای فعالیت‌های پیش پا افتاده‌ای مانند تحصیل در دانشگاه، ازدواج و ثروتمند شدن پاداش داده می‌شد و بازیکن می‌توانست با انجام همین فعالیت‌ها در زمان درست، برنده بازی شود. بدین ترتیب زندگی روزمره و نه زندگی ابدی، مورد توجه بازی‌های رومیزی قرار گرفت. «بازی زندگی» برای اولین بار به جای فضایل دینی بر فضایل سکولار متمرکز شد و در سال اول چهل هزار نسخه فروخت!

 

 « بردگیم چیست؟ » : بازی زندگی، اولین بردگیم غیرمذهبی در امریکا

بازی پسر پستچی (Game of the Messenger Messenger Boy) یا شایسته پاداش (Merit Rewarded) که در سال ۱۸۸۶ توسط شرکت برادران مک‎‌لافلین در شهر نیویورک منتشر شد، یکی از اولین بازی‌های رومیزی مبتنی بر مادی‌گرایی و سرمایه‌داری بود که در ایالات متحده منتشر شد. این بازی یک بازی معمولی «تاس بریز و حرکت کن» (roll-and-move) است. بازیکنان مهره‌های خود را در امتداد مسیر در حال چرخش به سمت هدف انتهایی مسیر حرکت می‌دهند. بعضی فضاهای موجود در مسیر بازیکن را پیش می‌اندازد، در حالی که دیگران او را به عقب بازمی‌گردانند.

در دهه ۱۸۸۰ ثروتمند  آمریکایی ها شاهد انتشار بازی‌های «از ژنده‌پوش به ثروتمند» الگر مانند (نویسنده‌ای که کتاب معروف دیک ژنده پوش را نوشت) بودند که به بازیکنان اجازه می داد از قهرمانان سرمایه‌داری عصر خود تقلید کنند. یکی از اولین بازی‌های این‌چنینی یعنی بازی پسر پستچی، این ایده را تشویق می‌کند که پسری از پایین‌ترین رده نامه‌رسانی می‌تواند از نردبان شرکت خود به بالاترین درجه ممکن صعود کند. چنین بازی‌هایی القا می‌کرد که جمع‌آوری ثروت موجب افزایش موقعیت اجتماعی می‌شود.

بازی‌های سرمایه‌داری رقابتی در سال ۱۹۳۵ و با انتشار مونوپولی، موفق‌ترین بازی صفحه‌ای از نظر تجاری در تاریخ ایالات متحده به اوج خود رسید.

برادران مک‌لافلین بازی‌های مشابهی را بر اساس مضمون پسر پستچی از جمله پسر تلگرافی (Game of the Telegraph Boy) در سال ۱۸۸۸ منتشر کردند.

 « بردگیم چیست؟ »:  بازی پسر تلگرافی

گِرِگ داونی در مقاله خود با عنوان «شبکه های اطلاعاتی و فضاهای شهری: پرونده پسر تلگراف مسنجر» یادآور می‌شود خانواده‌هایی که می‌توانند نسخه لوکس بازی را تهیه کنند، «پسران خود را برای چنین کارآموزی خشنی در دنیای کار بیرون نمی‌فرستند».  مارگارت هوفر دوره ۱۸۸۰ – ۱۹۲۰ را «عصر طلایی» بازی‌های تخته‌ای در امریکا توصیف کرد. با تولید انبوه بردگیم‌ها، که باعث ارزانتر و در دسترس بودن آنها شد، محبوبیت آنها مانند بسیاری کالاهای دیگر افزایش یافت. اگرچه آمار دقیقی در دست نیست، اما برخی محققان معتقدند که از قرن بیستم به بعد محبوبیت این سرگرمی رو به کاهش است.

سایر نقاط جهان

در خارج از اروپا و ایالات متحده، بردگیم‌های سنتی محبوبیت خود را حفظ کردند و توسعه چندانی در آنها داده نشد. در چین بازی گو و نسخه‌های متفاوت و متنوع شطرنج رواج دارد. در آفریقا و خاورمیانه، بازی منقله یا مانکالا یک کهن الگوی محبوب برای بازی‌های تخته‌ای است که تنوعات بسیاری هم دارد.

در هند نیز یک بازی عمومی به نام Carrom محبوب است. در ایران نیز از قدیم بازی‌‌های شطرنج و تخته نرد رواج داشته‌اند و تا اواسط قرن بیستم صرفاً همین بازی‌ها رایج بوده است.

قرن بیست و یکم

تفاوت بردگیم‌های باستانی و مدرن

بردگیم‌ها تاریخی بسیار طولانی دارند. در واقع قدمت بردگیم‌ به هزاران سال پیش باز می‌گردد و اتفاقاً ایران نیز جزو کشورهای مهم در این زمینه است. اما از حدود ۱۲۰ سال پیش تولید بردگیم در جهان وارد فاز جدیدی شد؛ به گونه‌ای که می‌توان این تاریخ را به نقطه عطفی برای تقسیم تاریخ بردگیم به دوره باستانی و دوره مدرن به شمار آورد!

اما تفاوت بردگیم‌های باستانی و بردگیم‌های مدرن در چیست؟ اساساً آیا تفاوت جدی‌ای میان آنها وجود دارد؟

در واقع می‌توان دو تفاوت اصلی میان بازی‌های صفحه‌ای باستانی و بردگیم‌های مدرن برشمرد:

1. بردگیم‌های مدرن از سوی طراحان بازی و توسط ناشران مشخص، به قصد فروش در بازار منتشر می‌شوند و حقوق و منافع آنها صرفاً به ناشر اصلی اختصاص دارد، ولی بردگیم‌های باستانی لزوماً طراح واحدی نداشته‌اند و به صورت تکاملی و به تدریج به شکل امروزی رسیده‌اند.
2. بردگیم‌های مدرن، به ویژه بردگیم‌های غیرانتزاعی و داستان‌محور عموماً حالت چندنفره دارند و می‌توان آنها را با تعداد نفرات مختلف بازی کرد، ولی بردگیم‌های باستانی معمولاً فقط حالت دو نفره دارند.

• • در همین زمینه بخوانید: بازی‌های باستانی چگونه تکامل یافتند؟

 

برای مثال، بر اساس تحقیق سایت معتبر TheRichest.com در بین شش بازی پرفروش کل تاریخ، نام سه بازی باستانی و سه بازی مدرن به چشم می‌خورد:

1. شطرنج (Chess)
2. چکرز (Checkers)
3. تخته نرد (Backgommon)
4. اسکربل (Scrabble)
5. مونوپولی (Monopoly)
6. سرنخ (Clue)

در این فهرست، سه بازی اول که باستانی هستند، فقط به صورت دو نفره قابل انجام هستند. اما بازی‌های مدرنِ اسکربل، مونوپولی و سرنخ، حالت‌های مختلف دو نفره تا چهار و حتی شش نفره دارند.

 

• • فهرست پرفروش‌ترین بازی‌های کل تاریخ

 

تفاوت بردگیم و بازی رومیزی چیست؟

بردگیم (boardgame) را گاه با تیبل تاپ (tabletop) یکی می‌دانند! ولی تفاوت‌های ریزی بین این دو وجود دارد. به نظر می‌رسد می‌توان بازی رومیزی را اعم از بردگیم دانست. بردگیم‌ها بازی‌هایی هستند که لزوماً دارای یک صفحه باشند و مهره‌ها روی آن چیده شوند؛ ولی بازی‌های رومیزی هر گونه‌ بازی‌ای هستند که بتوان آنها را روی میز بازی کرد.

بنابراین بازی‌های رومیزی اعم از بازی‌های صفحه‌ای، بازی‌های کارتی، بازی‌های تاس‌دار، بازی‌های جنگی مینیاتوری و بازی‌های کاشی گذاری هستند. حتی بازی‌ای مانند جِنگا را می‌توان یک بازی رومیزی به شمار آورد؛ ولی قطعاً جزو بازی‌های صفحه‌ای به شمار نمی‌آید.

 

جنگا قطعاً بردگیم نیست، ولی می‌توان آن را یک بازی رومیزی دانست

 

تفاوت بردگیم‌های اروپایی و امریکایی

احتمالاً اصطلاحات یوروگیم (Eurogame) و امریکن گیم (Americangame) را شنیده باشید. این اصطلاحات معمولاً درباره بردگیم‌ها به کار می‌رود. ولی چرا؟ مگر چه تفاوت‌هایی میان این دو دسته وجود دارد که برای هر کدام، یک اصطلاح خاص به کار می‌رود؟

واقعیتش این است که یوروگیم‌ها از لحاظ گیم پلی (gameplay) تفاوت‌های بسیار جدی با بازی‌های صفحه‌ای امریکایی دارند.

در ادامه تعدادی از این تفاوت‌ها را با هم برمی‌شماریم:

1. یوروگیم‌ها معمولاً امتیازشماری دارند و برنده کسی است که امتیاز بیشتری داشته باشد؛ ولی در بازی‌های امریکایی لزوماً امتیازشماری صورت نمی‌گیرد و در پایان بازی، یک نفر برنده قاطع بازی است.
2. در یوروگیم‌ها پیشروی بازیکنان کنترل‌شده است و پدیده گلوله برفی یا امتیازگیری تصاعدی رخ نمی‌دهد؛ ولی در بازی‌های امریکایی بازیکنی که جلو می‌افتد، هر چقدر جلوتر می‌رود کارش راحت‌تر می‌شود و به صورت تصاعدی امتیاز می‌گیرد.
3. در یوروگیم‌ها تأکید بر همکاری بازیکنان است ولی در بازی‌های امریکایی تأکید بر رقابت است.
4. در بازی‌های امریکایی، شانس و درام، حضور پررنگ‌تری نسبت به یوروگیم‌ها دارند.