تاریخ بازی‌هامعرفی بازیبیلیارد: تاریخچه ، قوانین و اصطلاحات همراه با فیلم آموزشی

درباره تاریخچه بیلیارد بهتر است به کل خانواده بازی‌های کیو (cue sport) بپردازیم. بازی‌های کیو (کیو در انگلیسی به چوب بیلیارد اطلاق می‌شود)، خانواده بزرگی از انواع مختلف بازی‌هایی است که با یک چوب بازی انجام می شوند  و با ضربه زدن به توپ‌های مخصوص بیلیارد موجب حرکت آنها در اطراف یک میز بیلیارد با روکش پارچه ای می‌شود که با سپرهای الاستیک معروف به کوسن محدود شده‌اند.

به طور تاریخی، اصطلاح کلی این ورزش‌ها بیلیارد بوده است. البته باید گفت با اینکه غالباً اصطلاح بیلیارد به عنوان یک نام عمومی برای همه این بازی‌ها به کار برده می‌شود، اما در نقاط مختلف جهان کاربرد آن متفاوت است و گاه فقط برای اشاره به یک نوع خاص این ورزش استفاده می‌شود. برای مثال، در انگلیسیِ بریتیش و استرالیا، بیلیارد صرفاً به بیلیارد انگلیسی (تلفیقی از بیلیارد پاکت یا پول با بیلیارد کروم یا کارامبول) اطلاق می شود؛ در حالی که در انگلیسیِ امریکن و کانادایی، بیلیارد گاهی اوقات برای اشاره به یک بازی یا کلاس خاص این بازی ها یا به طور کلی برای همه بازی‌های خانواده بیلیارد استفاده می شود. در استفاده محاوره ای، اصطلاح بیلیارد ممکن است برای بازی‌هایی مانند بیلیارد پاکت (pool)، اسنوکر یا هرم روسیه (russian pyramid) استفاده شود.

بازی‌های بیلیارد یا کیو سه زیرمجموعه اصلی دارند:

• بیلیارد کاروم (carom): اشاره به بازی هایی است که روی میزهای بدون پاکت (سبد) انجام می شود. میز این بازی معمولاً ۱۰ فوت طول دارد و شامل ریل مستقیم، بالک لاین ، کاروم یک بالشتک، بیلیارد سه بالشتک، بیلیارد هنری و چهار توپ می‌شود.
• بیلیارد پاکِت (pool): بازی‌های بیلیارد پاکتی (pocket billiard) متعددی را دربرمی‌گیرد که عموماً روی میزهای شش پاکتی به طول ۷، ۸ ، ۹ یا ۱۰ فوت انجام می‌شوند. مهم‌ترین این بازی‌ها عبارت‌اند از ۸ (پرطرفدارترین بیلیارد جهان) ، نُه توپ (حرفه‌ای‌ترین نوع رایج) ، ده توپ، بیلیارد مستقیم (نوع حرفه ای که سابقاً رواج داشته) ، تک سبد و نهایتاً بیلیارد بانک.
• اسنوکر ، بیلیارد انگلیسی و هرم روسی: اینها بازی‌هایی هستند که روی میز شش سبد به نام میز اسنوکر (که ابعادی کمتر از ۱۲ فوت در ۶ فوت دارد) انجام می شوند، که همه آنها کاملاً جدا از pool بر اساس یک توسعه تاریخی جداگانه طبقه بندی میشوند، و همچنین فرهنگ و اصطلاحات جداگانه‌ای دارند که آنها را متمایز می‌کند.

بیلیارد انواع دیگری نیز دارد که در آنها از موانع یا هدف‌های خاصی روی میز استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از بازی‌های رومیزی‌ای نام برد که به جای توپ از دیسک استفاده می‌کنند.

بیلیارد دارای یک تاریخ بسیار طولانی و غنی‌ای دارد؛ از پیدایش آن در قرن پانزدهم میلادی گرفته تا پیچیده بدن ملکه مری (ملکه اسکاتلند) در کاور میز بیلیارد او در سال ۱۵۸۶. همچنین از ذکر موارد فراوان آن در آثار شکسپیر، از جمله آنتونی و کلئوپاترا (۱۶۰۶–۰۷) تا علاقه‌مندان مشهور آن از جمله: ژول گروی رئیس جمهور فرانسه، چارلز دیکنز، جورج آرمسترانگ، تئودور روزولت، لوئیس کارول بیب روث ، باب هوپ و جکی گلیسون.

• اسکربل، بازی سلبریتی‌پسند!

تاریخچه بیلیارد

به طور کلی گفته می‌شود همه ورزش‌های خانواده بیلیارد از بازی‌های چوب و توپ چمنی مثل گلف و بولینگ به بازی‌های داخل سالن تبدیل شده اند (به ویژه آنهایی که بیلیارد زمینی نامیده می شوند).

کلمه بیلیارد ممکن است از کلمه فرانسوی billart یا billette که به معنای «چوب» گرزمانند بازی گلف است، تکامل یافته باشد. با این حال ، اصل این اصطلاح می تواند از bille فرانسوی به معنای «توپ» نیز گرفته شده باشد. به دلایل تاریخی، اصطلاح مدرن کیو اسپورت (cue sport) را می توان برای همه بازی‌های گرزدار و حتی انواع مدرن بدون گرز مانند بیلیارد انگشتی نیز استفاده کرد.

خود کلمه Cue از کلمه cueue به معنای صف آمده است که فرانسوی کلمه «دُم» است. این اصطلاح احتمالاً به این دلیل استفاده می‌شده که در گذشته برای زدن توپی که در لبه باند قرار می‌گرفت، به دلیل وضعیت خاص توپ، چوب کیو را سر و ته می‌گرفتند و اصطلاحاً با دم آن به توپ می‌زدند.

یک شکل قابل شناسایی بیلیارد در دهه ۱۳۴۰ میلادی در فضای باز بازی می شد و یادآور بازی کروکت بود (کروکت ورزشی شبیه گلف است که به جای حفره، از دروازه‌های کوچک استفاده می‌شود). آنگونه که در منابع تاریخی آمده، پادشاه لوئی یازدهم فرانسه (۱۴۶۱–۱۴۸۳) اولین میز بیلیارد سالنی را داشته است (The History of Snooker and Billiards. Haywards Heath: Partridge Press. pp. 8–۱۱).

لوئی چهاردهم بازی بیلیارد را بیشتر پالایش کرد و سپس به ترویج آن پرداخت. این‌گونه بود که بازی به سرعت در میان اشراف فرانسوی گسترش یافت (همان). در حالی که مدت ها بود که این بازی روی زمین انجام می‎‎‌شد، به نظر می‌رسد این نسخه (به جز تراکو) در قرن هفدهم، در برابر بازی‌های کروکت ، گلف و بولینگ تاب مقاومت نیاورده و از بین رفته است؛ به رغم اینکه محبوبیت بیلیارد روی میز به عنوان یک فعالیت سالنی و داخل خانه افزایش یافته بود (همان).  همچنین در منابع تاریخی آمده زمانی که ملکه اسکاتللند ماری یکم زندانی بود و برای اعدام برده می‌شد، تقاضا کرد که بدن او را با پارچه میز بیلیاردش بپوشانند (همان).

رفته رفته بیلیارد تا حدی رشد کرد که تا سال ۱۷۲۷ ، تقریباً در همه کافه‌های پاریس بیلیارد بازی می‌شد (همان). در انگلستان نیز این بازی در حال تبدیل شدن به فعالیتی بسیار محبوب برای نجیب‌زادگان بود (همان).

تا سال ۱۶۷۰ از پایه انتهایی چوب کیو نه تنها برای زدن توپ زیر بالشتک (که در اصل فقط یک روش پیشگیرانه برای جلوگیری از غلتیدن توپ ها بود) بلکه به طور فزاینده برای ضربات دیگر نیز ترجیح داده می‌شد. اما نهایتاً چوب مستقیم بدون پایه که امروزه در بازی بیلیارد رایج است، در حدود سال ۱۸۰۰ ساخته شد. 

در ابتدا از گرز به جای ضربه زدن به توپ استفاده می شد. نشانه قابل توجه تازه ایجاد شده چالش جدیدی را ایجاد کرد. برای افزایش جذابیت بازی ، بالشتک ها با مواد پر می شدند تا توپ ها بتوانند برگشت بخورند. پس از یک دوره انتقالی که فقط بازیکنان بهتری از نشانه ها استفاده می کردند ، نشانه انتخاب اول تجهیزات بود. [۴]

اصطلاحات بیلیارد

میز بیلیارد (billiard table): میز بازی بیلیارد دارای دو نوع است: ۱. pool  و ۲. snooker. اختلاف این میزها در طول و عرض آنهاست. اسنوکر چنانکه گفته شد، دارای یک طول و عرض مشخص است، ولی پول انواع مختلفی دارد که رایج‌ترین آن ۱۰ فوت طول دارد.

باند (band): به کناره های میز بیلیارد باند می‌گویند که نقش مهمی در بازی دارد.

کیو (Cue): چوب بیلیارد.

توپ سفید (Cue-ball): کیو بال یا پیتوک، توپ سفیدی است که با آن به توپ‌های دیگر ضربه می‌زنند.

توپ سولید (Solid ball): توپ‌هایی که شماره آنها ۱ تا ۸ است و رنگ‌های مختلفی دارند.

توپ استریپ (Strip ball): شماره این توپ‌ها از ۹ تا ۱۵ است. تفاوت این توپ‌ها با توپ‌های دیگر، رنگ آنهاست.

رک (Rack): مثلثی چوبی است که توپ‌ها به وسیله آن چیده می‌شوند.

رست (Rest): ابزاری برای زدن توپ در مواقعی که توپ‌ها در جای بددست قرار دارند.

کوسن (Cushion): دیواره ها که از جنس لاستیک هستنند.

بالک (Baulk): خط افقی که در قسمت یک پنجم پایینی میز قرار دارد.

قسمت دی (D): قسمتی است که می‌توانید در صورت خارج شدن توپ سفید از میز، توپ سفید را در آن قرار دهید.

اسپات (Spot):محل قرار گیرفتن توپهای رنگی است.

پل زدن: برای این که چوب بیلیارد را در هنگام ضربه زدن در مسیر مستقیم هدایت کنیم باید با دست دیگر خود پل می‌زنیم و چوب را روی آن حرکت می‌دهیم.

توپ هدف (Object ball): توپی که بازیکن به دنبال پاکت کردن آن است.

پاکت کردن (Pocketing a ball): وقتی یک توپ داخل پاکت برود به این عمل Sinking نیز گفته می شود.

پات (Pot): حالتی که توپ هدف با ضربه کیو بال وارد سبد می‌شود.

نپ (Nap): به پرزهای پارچه می‌گویند. خواب پرزهای پارچه باید به سمت نقطه ی توپ مشکی باشد.

پلنت (Plant): زمانی رخ می‌دهد که توپ هدف اول به توپ هدف دوم برخورد کند و پس از آن توپ دوم وارد سبد شود.

دوبل (Double): اگر ضربه بعد از چند بار برخورد به باند وارد سبد شود به آن دوبل گفته می‌شود.

توپ آزاد (Free ball): اگر حریف مرتکب خطا شود و بازیکن در شرایطی قرار گیرد که به دلیل تداخل توپ‌ها‌ با هم نتواند با استفاده از توپ سفید به توپ هدف ضربه بزند، این اجازه را دارد که هر توپی را قرمز فرض کند و اگر آن را وارد سبد کند، یک امتیاز می‌گیرد.

نقطه اُفت: نقطه ای که توپ روی آن قرار دارد و با ضربه داخل سبد می‌افتد.

خط اُفت: مسیری که توپ طی می‌کند و داخل سبد می افتد.

ماسک شدن: وقتی کیو بال در میان توپ‌هایی از دسته ی مخالف گیر افتاده باشد و مسیر مناسبی برای ضربه زدن به توپ های هدف وجود نداشته باشد.

توپ یخ‌زده (Frozen ball): هنگامی که توپ هدف به یکی از باندهای میز یا به توپی دیگر چسبیده باشد و ضربه زدن به آن سخت باشد.

حداکثر امتیاز (Maximum break): در بیلیارد حداکثر ۱۴۷ امتیاز قابل احتساب است. این امتیاز با به سبد انداختن ۱۵ توپ قرمز و ۱۵ توپ سیاه و به ترتیب رنگ توپ‌ها به دست می‌آید.

وضعیت بازی (Position play): سرعت، میزان چرخش توپ، سرعت و استراتژی بازی را می‌گویند.

استنس (Stance): طرز ایستادن بازیکن.

فشار بیش از حد (Forced off the table): اگر در اثر شدت و قدرت ضربه، توپی از میز بیرون بیفتد.

وضعیت اصلی (Original position): درخواست بازیکن از داور برای بازگرداندن توپ به موقعیت قبلی.

دوباره (Again): درخواست بازیکن از داور برای تکرار ضربه حریف.

اسکرچ (Scratch): گاهی شما نباید توپ حریف را به سبد بفرستید، در غیر این صورت جریمه میشوید، اصطلاح اسکرچ برای این حالت استفاده می‌شود.

ترکیب (Combination): اگر با کیوبال به توپی ضربه بزنیم و آن توپ هم به توپ هدف ما برخورد کرده و آن را هدایت کند، این ضربه را با اصطلاح combination بیان می‌کنند.

بنکینگ (Banking a shot): زمانی که شما به پیتوک ضربه بزنید و پیتوک شما به توپ هدف بخورد و توپ هدف هم به دیواره میز برخورد کند و داخل یکی از پاکت ها برود. اینگونه ضربات جزو ضربات حرفه‌ای هستند و بازیکنانی که بتوانند آن را به طور پرتکرار انجام دهند، جزو بازیکنان سطح بالا به شمار می‌آیند.

اسنوکر (Snooker): اصطلاح اسنوکر برای موقعیتی است که در آن توپ سفید نتواند به خاطر تداخل توپ‌ها با هم به طور مستقیم به توپ هدف مورد نظرش ضربه بزند.

فول اند ا میس (foul and a miss): این حالت زمانی رخ می‌دهد که بازیکن نمی‌تواند پیتوک را به توپ هدف بزند و با تشخیص داور اعلام فول اند میس می‌شود. در این زمان رقیب می‌تواند از داور بخواهد که میز را به حالت قبل برگرداند تا بازیکنی که خطا کرده مجددا ضربه بزند.

Swerve/Semi-massé: نوعی ضربه کات دار برای حرکت منحنی گونه توپ سفید، زمانی که می‌خواهیم توپ از مسیر مستقیم نرود. معمولاً از این حرکت زمانی استفاده می‌شود که می‌خواهیم پیتوک به توپ حریف برخورد نکند و با عبور از آن، به طرف توپ خودمان برود. 

اسکرو بک (Screw back): چرخش رو به عقب توپ سفید پس از برخورد به توپ هدف (در فیلم زیر، یک نمونه از ضربه اسکرو بک را مشاهده می‌کنید).

استان شات (Stun shot): ضربه ای که توپ سفید بعد از برخورد به توپ هدف می ایستد.

تیپ (Tip): سر چوب.

اکستنشن (Extension): وسیله ای که به انتهای چوب اضافه می شود تا چوب بلندتر شود.

بالانس (Balance): تعادل بازیکن در هنگام ضربه زدن.

بازیکوش

بازی زندگی را با کوشش ببر