روانشناسی بازیبازی های دو سالگی: ویژگی‌های اسباب‌بازی‌ کودک زیر سه سال

کودکان در سال‌های اول زندگی، شدیدترین شیب رشد را به هم به لحاظ کمّی و هم به لحاظ کیفی تجربه می‌کنند. قوای جسمی و ذهنی آنان هر روز با روز قبل متفاوت است و به شرط پرورش صحیح می‌توانند بهترین وضعیت بالفعل خود در آینده را از همین سال‌های اول رقم بزنند. مهم‌تر آنکه کودک عمده فعالیت‌های خود را در قالب بازی انجام می‌دهد؛ به این معنا که از انجام آنها لذت می‌برد و آنها را برای خود وظیفه یا تکلیف نمی‌داند (در حدود هشت سالگی است که کودک علاوه بر «بازی» نخستین بار با مفهوم «کار» نیز آشنا می‌شود). بنابراین بهتر و بلکه لازم است بزرگترها نیز فعالیت‌هایی را که به کودک آموزش می‌دهند، همه را در قالب بازی بریزند. ضمناً بسیار مهم است که بدانیم بازی های دو سالگی با بازی های یک سالگی و سه سالگی تفاوت دارند.

در واقع به دلیل تفاوت بسیار زیاد کودک در سنین مختلف زیر شش سال، باید بدانیم که در هر سن از چه نوع بازی‌هایی برای کودک خود استفاده کنیم. در ادامه این متن، که برگرفته از کتاب «روانشناسی بازی» فرگاس پیتر هیوز است، ابتدا ویژگی‌های عمومی کودکان دو ساله برشمرده می‌شود و سپس بازی‌ها و اسباب بازی های دو سالگی به صورت کلی معرفی می گردد.

ویژگی‌های عمومی کودکان دو ساله

وقتی کودکان وارد سومین سال زندگی می‌شوند،  تعدادی از ویژگی‌های رشد به طور مستقیم برا کیفیت بازی آنها اثر می‌گذارند. در زمینه رشد حسی و حرکتی، کودک ۲ ساله می‌تواند به آسانی این طرف و آن طرف برود. آنها نه تنها می‌توانند راه بروند و بدوند، بلکه همچنین می‌توانند به آسانی از پله‌ها بالا و پایین بروند. افزون بر این، آنها می‌توانند با پازل‌های ساده که قطعه‌های بزرگی دارند، کارکنند، و مهره‌ها را به نخ بکشند، و گل رس یا خمیر بازی را دستکاری کنند. با وجود این، آنها هنوز تا اندازه‌ای در زمینه رشد مهارت‌های حرکتی ظریف، محدودیت دارند؛ نظیر مهارت‌هایی که برای بریدن، چسباندن، یا استفاده موثر از مداد یا قلم موی نقاشی مورد نیاز هستند، فعالیت‌های بازی مربوط به عضله‌های بزرگ به طور قطع ترجیح داده می‌شوند.

کودک دو ساله بسیار به کاوش حسی علاقه‌مند است، حس کردن وسایل بازی مانند رنگ‌ها، گِل رس، با ماسه برای یک کودک دو ساله بسیار مهمتر از تولید فرآورده‌های احتمالی است.

از این گذشته کودکان دوساله استفاده از زبان را به طور موثر شروع می‌کنند. برای مثال، آنها در بیست و یک تا بیست و چهار ماهگی دو کلمه را در یک عبارت ترکیب می‌کنند (مانند: «شیر می‌خوام»، «ماشین هل»)، و اگر بزرگترها نفهمند که آنها چه می‌گویند، خیلی زود دچار ناکامی می‌شوند. در هجده ماهگی آنها چنین ناکامی را نشان نمی‌دادند. در طی سومین سال زندگی معمولا با جمله‌های ساده سه کلمه‌ای صحبت می‌کنند، و گنجینه واژگان آنان به طور شگفت‌انگیزی افزایش می‌یابد. آنها می‌توانند اسم خود را به شما بگویند، و اینکه دختر یا پسر هستند. آنها صد درصد دوست دارند که دیگران منظور آنان را بفهمند.

افزاش مهارت زبانی کودک دو ساله بدون ترید اثر مثبتی بر رشد اجتماعی او دارد، زیرا این امر برای برقراری ارتباط را کارآمدتر می‌سازد. کودک خردسال دو ساله احتمال دارد به بزرگسالان و سایر کودکان مهر بورزد و به طور کلی کارهایی انجام دهد تا دیگران را خشنود سازد. به دلیل توانایی بیشتر در برقراری ارتباط، آنها احتمالا بیشتر از کودکان خردسال‌تر تلاش می‌کنند تا با همسالان به بازی جمعی بپردازند. با وجود این، تماس اجتماعی میان کودکان دوساله، مختصر و زودگذر است. آنها از بودن در کنار دیگر کودکان لذت می‌برند، اما با این حال هنوز توانایی آنها برای مشارکت و همکاری، بسیار محدود است.

در همین زمینه بخوانید:

• بازی‌های نوزادان از تولد تا یک سالگی

• بهترین بازی‌ها برای تقویت حافظه

کودکان دو ساله، پر توان، سختکوش و پر از شور و شوق هستند. آنان در مرحله‌ای قرار دارند که به شدت به نشان دادن استقلال نیازمندند؛ یعنی نشان دادن اینکه می‌توانند کارهای خود را انجام دهند آنچه در نظریه اریک اریکسون روان تحلیل‌گر، از آن به عنوان بحران خودمختاری در برابر شک و تردید یاد می‌شود در نتیجه، کودکان در این سن به مراقبان خود می‌گویند: «من خودم هستم. من جدا و متفاوت از تو هستم». توانایی نشان دادن کنترل بر بدن خودشان از اهمیت برخوردار است، و کودکان دوساله از موفقیت در انجام مهارت‌های جسمانی مانند بالا رفتن از طناب در باشگاه ورزشی، روشن و خاموش کردن یک لامپ، سُر خوردن از یک سرسره، یا رشد کنترل ادرار یا مدفوع سرشار از غرور می‌شوند.

نیاز کودکان زیر سه سال برای نشان دادن استقلال خود، می‌تواند به صورت لجاجت، انعطاف‌ناپذیری و منفی کاری آشکار شود. معمولا نسبت به هرگونه سازشی بی‌میل هستند. برای مثال والدین اظهار می‌کنند که کودک دو ساله آنها دوست دارد یک داستان را بارها و بارها، و درست به همان شیوه قبلی برایش بخوانند. اگر یک صفحه از داستان خوانده نشود و یا اگر خواننده هر نوع تغییری به وجود بیاورد، کودک ممکن است با صدای بلند اعتراض کند. یکی دیگر از شکایت‌هایی که بارها از سوی والدین مطرح می‌شود این است که کودکان در این سن، از رعایت اصولی که به آنان گفته می‌شود، سربازمی‌زنند. اگر به آنها گفته شود که بیرون باشند، می‌خواهند داخل شوند؛ اگر به آنان گفته شود که به داخل خانه بیایند، اصرار دارند که بیرون بمانند. این‌گونه نگرش‌های منفی لزوماً نشانگر ابتلای آنان به بزهکاری در نوجوانی نیست، بلکه این امر نشان‌دهنده نیاز شدید کودک دو ساله به خودمختاری است.

وسایل بازی در دو سالگی

بازی های دو سالگی بر اساس آنچه گفته شد، ویژگی‌های خاصی دارند. بهترین وسیله بازی برای یک کودک دو ساله، مانند کودکان سنین دیگر وسایلی هستند که نیازهای مربوط به رشد کودک در این دوره را تأمین می‌کنند که به ترتیب شامل موارد زیر است:

• آن دسته از وسایل بازی که موجب رشد مهارت‌های مربوط به عضله‌های بزرگ می‌شوند. در فضای باز یک کودک دوساله می‌تواند از:
  • میله‌های پارالل برای آویزان شدن
  • نردبان برای بالا رفتن
  • گاری چهار چرخ برای کشیدن
  • چمن‌زن اسباب‌بازی برای هل دادن
  • قطعه‌های خانه‌سازی بیرون از خانه برای کشیدن روی زمین و کپه کردن آنها
  • و مکان‌های کوچک برای خزیدن به درون آن و خارج شدن از آن استفاده کند.

• ماشین و سه چرخه: اسباب‌بازی‌هایی که کودک می‌تواند سوار آنها شود نیز مطلوب هستند، و به افزایش قدرت و هماهنگی عضله‌های بزرگ کمک می‌کنند.
• گل رس و قابلیت تغییر بسیار فراوان آن، برای کاوش حسی، فرصت‌های شگفت‌انگیز برای فشار دادن، ورز دادن، و شکل دادن (اما نه برای ساختن اشیاء در این سن) فراهم می‎‌سازد. نقاشی انگشتی نیز همین هدف را برآورده می‌کند
• آب بازی: کارهایی مثل چلاندن و فرو کردن اسفنج در آب، ریختن آب از یک ظرف به ظرف دیگر، ترکاندن حباب‌ها و بازی با قایق در وان حمام، فعالیت‌های بسیار لذت‌بخشی برای کودک است.
• خانه سازی پیشرفته تر: کودکان دو ساله اینک قطعه‌های خانه‌سازی را کپه می‌کنند، و از بازی کردن با چیزهایی که می‌توان آنها را به هم چسباند و سپس جداکرد، لذت می‌برند، از این رو می‌توان به تعداد قطعه‌های خانه‌سازی که در شش ماهه دوم سال اول به کودک داده شده بود، افزود. قطعه‌هایی به شکل‌های اصلی (مربع، مستطیل، سه گوش) بسیار مناسب هستند، چون کودکان دو ساله از دستکاری و ترکیب کردن آنها به شیوه‌های مختلف، بیشتر از ساختن چیزهایی با آنها لذت می‌برند.
• کتاب: به همین ترتیب به تعداد کتاب‌های کتابخانه کودک نیز باید افزود؛ زیرا کودکان در این سن از کتاب‌ها لذت می‌برند و دوست دارند که برایشان کتاب خوانده شود؛ حتی اگر یک داستان‌ بارها و بارها و به شیوه کاملا مشابهی برای آنها خوانده شود.
• عروسک: سرانجام اینکه کودکان دوساله اغلب عادت به بغل کردن و چسبیدن به عروسک یا حیوانات پارچه‌ای محبوبشان دارند، و چنین اسباب‌بازی‌هایی اینک بسیار لذتبخش‌تر از یک سال قبل هستند.

منبع نوشته: «روان شناسی بازی»، نوشته پیتر فرگاس هیوز، ترجمه کامران گنجی، فصل چهارم، ص ۱۲۹-۱۳۱

بازیکوش

بازی زندگی را با کوشش ببر