لافندبازی یا بندبازی یک بازى نمایشى عمومی است که بیشتر در استان‌هاى شمالى کشور اجرا می‌شود. شکل حرفه‌اى این بازى نیازمند تخصص و تمرین فراوان است. این بازى به نام‌هاى رسن‌بازى، داربازى، ریسمان‌بازى، لافندبازى و بندبازى در ایران رواج دارد و غالبا در جشن‌هایى مانند عروسى، عید نوروز، ختنه سوران و یا بازارهاى موسمى انجام...
لافندبازی یا بندبازی یک بازى نمایشى عمومی است که بیشتر در استان‌هاى شمالى کشور اجرا می‌شود. شکل حرفه‌اى این بازى نیازمند تخصص و تمرین فراوان است.
این بازى به نام‌هاى رسن‌بازى، داربازى، ریسمان‌بازى، لافندبازى و بندبازى در ایران رواج دارد و غالبا در جشن‌هایى مانند عروسى، عید نوروز، ختنه سوران و یا بازارهاى موسمى انجام مى‌شده و امروزه در برخى مراسمات دولتى و یا جشنواره‌هاى محلى نیز انجام می‌شود.
مرز میان بازی و نمایش، بسیار باریک است. شاید برای همین است که به اجراکنندگان نمایش و فیلم، «بازیگر» گفته می‌شود. کودکان وقتی میخواهند بازی کنند، نقشهای دیگر را به عهده می گیرند و نقاب پدر، مادر، خاله، پزشک، معلم یا مهندس را به چهره می‌زند. این شاید رایجترین بازی میان آنهاست. بازیهای دورهمی معروف از پانتومیم تا مافیا نیز گونه‌ای نمایش نقش هستند. بنابراین می‌توان نمایش بازی کردن را نیز واقعاً از جنس بازی دانست. یکی از جذابترین نمایشهای تک نفره، که اتفاقاً با کلمه بازی همراه است، لافندبازی یا بندبازی است.
لافند که نوع خاصی از طناب است، مسیر خطرناک و مهیجی است که بندباز از روی آن عبور می‌کند و گاه حرکاتی نمایشی را نیز روی آن انجام می‌دهد. دشوار بتوان بازی یا نمایشی تا این حد مخاطره‌آمیز را که نوعی «بازی با جان» نیز به حساب می‌آید، پیدا کرد. بنابراین کسانی که سراغ چنین بازی خطرناکی می‌آیند، روحیه و شخصیتی بسیار متفاوت با سایر مردم دارند. بنابراین با آنکه لافند را در صفحه بازیکوش معرفی می‌کنیم، این معرفی صرفاً از باب آشنا کردن بیشتر مخاطبان با این نمایش مخاطره‌آمیز است، نه تشویق به انجام آن برای همه؛ چراکه غیر از تبحر و تخصص، نیاز به ریسک‌پذیری بسیار بالا دارد.
با ما همراه باشید تا بیشتر با لافند یا بندبازی آشنا شویم.
پیشینه بازی
دقیقاً معلوم نیست که این لافندبازی یا بندبازی نخستین بار در چه زمانی و در کدام سرزمین مرسوم شده است، اما ظاهراً در رواج آن از دیرباز، به‌عنوان پرطرفدارترین نمایش در نقاط مختلف جهان بحثی نیست. پس از سقوط امپراتوری روم در سال ۴۷۴ میلادی و تسلط کلیسا بر نهادهای حکومتی و در پی آن، نمایشهای رومی ممنوع گشت و این وضع به متروک شدن تماشاخانه‌ها انجامید. با این حال بندبازی از جمله نمایش‌هایی بود که برخلاف خواست کلیسا و به دلیل استقبال عمومی، مردم را در خیابان‌ها و میادین سرگرم می‌کرد .
فیتزجرالد سابقه بندبازی در خاور دور را به قرن چهاردهم میلادی (آغاز فرمانروایی سلسله مینگ در چین) می‌رساند. بندبازان چینی با همراهی نوازندگان، که در نمایشهای چینی نقش مهمّی دارند، روی بند، رقص‌های سریع و سختی انجام می‌دادند. کمترین اشتباه نوازندگان می‌توانست پیامدهای ناگواری به بار آورد؛ زیرا هنرپیشگان که در فواصل کوتاه نیزه‌های بلندی را می‌چرخاندند و معلّق می‌زدند، دچار سرگیجه و سردرگمی می‌شدند.
لافندبازی در سرزمین‌های اسلامی
قدیمی‌ترین اشاره به اجرای این نمایش در قلمرو عثمانیان به سال ۸۶۱ می‌رسد. در قرن دوازدهم، این بازی آن قدر مهم شد که برای بندبازان سرپرست یا «سرچشمه» تعیین کردند. در آنجا به بندبازان، جانباز، پهلوان یا رسن‌باز می‌گفتند و سلاطین آل عثمان توجه شایانی به این نمایش نشان می‌دادند.
دهخدا دارباز را نیز به معنای ریسمان‌باز و بندباز نوشته است (ذیل «دارباز»، «ریسمان‌باز»). پس منظور از دیرک رسن‌بازی و داربازی در این متن همان بندبازی است. در متون کهن نظم و نثر فارسی، به بندبازی و سابقه آن در ایران اشاره‌ای نشده است. در با این حال، استعمال کلمه معادل بندبازی، یعنی «رسن‌بازی» و مشتقّات آن نظیر «رسن‌باز» در اشعار شاعران سده‌های پنجم و ششم به چشم می‌خورد. در این اشعار البته به چند و چون این بازی اشاره نشده است، اما در قرون متأخرتر، سیاحان خارجی که بارها به ایران سفر کرده‌اند، گزارشهای متعدد و نسبتاً دقیقی از برخی نمایشهای بندبازی در عصر صفوی در سفرنامه‌های خود فراهم آورده‌اند که از مهارت فراوان بندبازان ایرانی و تنوع نمایشهای آنان حکایت می‌کند.
به علت کارهای عجیب و غریب در لافندبازی یا بندبازی ، سیاحان خارجی گاه از بندبازان با عنوان شعبده‌باز یاد کرده و ایشان را از همتایان فرنگی‌شان ماهرتر دانسته‌اند.
ملزومات
- لافند (طناب): معمولا از جنس کنف است.
- چهار تیر چوبی یا لولهٔ آهنی (۵/۲اینچ): که هر کدام در حدود پنج متر طول دارد.
- لنگر: چوبی است که از دو نیمه سه متری درست شده و طول آن حدود پنج تا پنج و نیم متر است و با یک بست فلزی به یکدیگر وصل شده‌اند.
اعضای گروه لافندبازی
- پهلوان لافندباز که عملیات را روی طناب انجام می‌دهد. هر چه تسلط پهلوان بر طناب بیشتر و عملیات او متنوع‌تر باشد، محبوبیتش بیشتر است.
- یالانچی دستیار پهلوان است. به او شیطانک یا شیطان نیز می‌گویند.
- سرناچی یا نوازندهٔ سرنا
- نقره چی یا دهن زن و نقاره زن
دستورالعمل
لافندبازی یا بندبازی شامل شعرخوانى، نمایش، موسیقى، نرمش، کشتى، آکروبات روى طناب و دعاخوانى است. نقش‌هاى ایفاگر در این بازى عبارت‌اند از: بندباز یا پهلوان، یالانچى (پهلوان یالانچى)، نوازندگان دهل وناقاره. پهلوان با ذکر دعا به درگاه خداوند، بالاى لافند مى رود و با ایستادن داخل تشت و یا قابلمه بر روى طناب حرکت می‌کند. گاه با دوچرخه، صندلی، سینی، لحاف و تشک، چراغ، دیگ بزرگ و سماور نقش آفرینى می‌کند.
در این بین یالانچى در زیر لافند با صورت سیاه شده و لباسى شبیه به حاجى فیروز و با لودگى و مسخرگى به تقلید از پهلوان مى‌پردازد. لافندباز نیز تلاش می‌کند بسته به مهارت و تخصصش، حرکات نمایشی بیشتری بر روی لافند انجام دهد؛ مثلا با دو پا به بالا می‌پرد و روی لافند فرود می‌آید و گاهی هنگام فرود، جای دو پا را تعویض می‌کند که نیازمند مهارت بیشتری است.
نقاره چى و سرناچى نیز با نواختن موسیقى، به شادى و هیجان این بازى نمایشى می‌افزایند. آنان باید هنگام انجام حرکات نمایشی، آهنگ را دقیقاً با ریتم بندباز هماهنگ کنند؛ در غیر این صورت ممکن است موجب اختلال تمرکز او شوند. دلیل دیگر حضور آنان، جلوگیری از رسیدن صدا و هیاهوی تماشاگران به بندباز است تا مبادا با صداهای ناهماهنگ یا فریادهای ناگهانی، موجب پرت شدن حواس بندباز شوند.
شعرخوانی
پهلوان بالای طناب می‌رود و شعری می‌خواند که در میان لافندبازان به نام فهلویات مشهور است و یالانچی، ادای پهلوان را در‌می‌آورد. معمولاً شعری که خوانده می‌شود، از این قرار است:
الله به الله زدم خیمه به دشت کربلا زدم آب آمد خیمهٔ ما را ببرد دست بر دامان علی ولی الله زدم
الله تویی بر دلم آگاه تویی درمانده منم دلیل هر راه تویی من غلام قنبرم قنبر غلام علی
قربان آن زبانی که بلند بگوید یا علی.
تفاوت بندبازی با بندلغزی
گفتنی است که لافندبازی یا بندبازی یک بازی انحصاراً یا صرفاً ایرانی نیست و در مناطق مختلف جهان به‌ویژه در سیرک‌ها انجام می‌شود. با این حال، علاوه بر بندبازیِ جهانی، یک بازی بندلغزی نیز وجود دارد که با بندبازی متفاوت است.
بندلغزی (Slacklining) انجام حرکات تعادلی بر روی یک تسمه بلند است که بین دو نقطه کشیده شده، اما چندان سفت بسته نشده باشد. عموماً در نگاه نخست این ورزش را با بندبازی اشتباه می‌گیرند، در حالی که این دو کاملاً متفاوت‌اند. در بند بازی، طناب یا سیم آهنی ضخیمی که بندباز بر روی آن راه می‌رود، کاملاً سفت و تقریباً بدون تنش و حرکت است و بندباز از چوب بلندی برای حفظ تعادل استفاده می‌کند. اما در بندلغزی تسمه کشیده‌شده بین دو نقطه، نسبتاً شُل و پر از حرکت و تنش است و بندلغز بدون استفاده از چوب و به کمک حرکات دست و بدن، تعادل خود را حفظ می‌کند.
سبک‌های مختلف بندلغزی عبارت‌اند از: هایلاین (با ارتفاق بسیار زیاد بین دو دره)، لانگلاین (بین دو درخت و با طول بسیار زیاد، معمولاً بین چهل تا پنجاه متر)، تریک لاین (با تسمه کشیده شده و ارتجاعی برای حرکات نمایشی و مسابقه ای) و اریک لاین یا بندبازی شهری (بین دو ساختمان مرتفع).
سکانسی از فیلم بندباز
به کارگردانی رابرت زمیکس و بازی جوزف گوردون لویت، بن کینگزلی، جیمز بج دیل، بن شوارتز، شارلوت ل بن، کلمان سیبونی و مارک کاماچو
برای خواندن پست لافندبازی یا بندبازی در صفحه اینستاگرام بازیکوش، روی اینجا کلیک کنید.
مطالب مرتبط:
بازی زندگی را با کوشش ببر
